Suriye’nin Enerji Sorunları ve Çözüm Arayışları

Suriye’de başkent Şam’dan güneyde bulunan Dera’ya kadar her yer, güneşin batmasının ardından karanlığa gömülüyor.

Associated Press’in raporuna göre, elektrik kesintileri nedeniyle geceleri caddelerde sadece sokak lambaları, cami minareleri ve otomobil farları ile sınırlı bir aydınlatma sağlanıyor.

Avrupa Birliği’ne göre, iç savaş süreci, ülkenin elektrik altyapısının yüzde 50’sinden fazlasını işlevsiz hale getirmiş durumda. Bugün Suriye’de elektrik sağlanması günde yalnızca iki ila dört saatle sınırlı kalıyor.

Bu durum, ülkedeki milyonlarca insanın sağlık, eğitim ve güvenlik gibi hayati hizmetlerden faydalanmasını, aynı zamanda buzdolaplarındaki gıdaları saklama ve telefonlarını şarj etme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamada zorluklar yaşamasına neden olmaktadır.

Esad rejiminin devrilmesinin ardından iş başına gelen geçici hükümetin en büyük sorunlarından biri de enerji arzının sağlanmasıdır.

Enerji sorunlarının ülkenin ekonomik gelişimi açısından kritik bir öneme sahip olduğu belirtiliyor.

Dünya Bankası, bir bölgeden akşamları yayılan ışığın ekonomik faaliyetlerin bir göstergesi olduğu ve Suriye’de bu ışığın 2010 ile 2024 yılları arasında yüzde 83 oranında azaldığını ifade ediyor.

Bu bağlamda, çeşitli ülkeler Suriye’ye yönelik yatırım ve yardım paketleri sunmaya başladılar.

Dünya Bankası, 25 Haziran’da ülkenin elektrik altyapısının yeniden inşası ve enerji sektörünün gelişimine katkı sağlamak üzere 146 milyon dolarlık hibe finansmanı sağlamayı onayladı.

Türkiye, doğal gazdan yenilenebilir enerjiye kadar pek çok alanda milyar dolarlık projeler duyurdu.

Türkiye, kısa vadede acil ihtiyaçlara karşılık vermek ve orta vadede enerji üretim ve dağıtım altyapısını geliştirmek için çaba gösterdiğini belirtiyor.

• Suriye’nin enerji kaynakları: Yönetim yapısı ve siyasi etkileri

Anadolu Ajansı’na göre Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Alpaslan Bayraktar, Suriye genelinde günde birkaç saat elektrik sağlanabildiğini ifade etti.

Hedeflerinin bu süreyi kademeli olarak 12 saate kadar çıkarılması olduğunu vurguladı.

Bakan, 22 Mayıs’ta Şam ziyaretinde, ülkeye iki milyar metreküplük doğal gaz ihracatının kısa süre içinde başlayacağına dair bilgi verdi.

Bunun neticesinde, Türkiye, Halep’teki enerji santrallerinin ihtiyaç duyduğu doğal gazı tedarik etmek istiyor.

Bayraktar, bu ihtiyacın karşılanmasında Kilis-Halep doğal gaz boru hattı bağlantısının devreye alınacağını ifade etti.

Bakan, inşaat tarihindeki ilerlemeyi 21 Mayıs itibarıyla tamamlandığını ve hattın Haziran ayında faaliyete geçmesinin planlandığını belirtti.

Türkiye’nin bölgedeki enerji projeleri yalnızca doğal gaz ihracatı ile sınırlı değil.

Reuters’in verdiği habere göre, 7 Ocak tarihinde Suriye resmi haber ajansı SANA, Türkiye ve Katar’dan elektrik üretim gemileri alınacağını duyurmuştu.

Elektrik İletim ve Dağıtım Genel Müdürlüğü Müdürü Halid Ebu Dai, SANA’ya verdiği demeçte, bu gemilerin toplamda 800 megavat elektrik üretme kapasitesine sahip olacağını aktardı. Ancak planın zamanlamasıyla ilgili net bir bilgi verilmedi.

7 Milyar Dolarlık Stratejik İşbirliği Anlaşması

Türkiye’nin dahil olduğu en büyük enerji anlaşması için 29 Mayıs’ta imzalar atıldı.

Anadolu Ajansı’nın haberine göre, Türkiye’den Kalyon Holding ve Cengiz Holding, Katar’dan UCC ve ABD’den Power International şirketleri arasında toplam değeri 7 milyar dolarlık bir stratejik işbirliği anlaşması gerçekleştirildi.

Suriye lideri Ahmed Şara ve Enerji Bakanı Muhammed Beşir’in katılımıyla düzenlenen imza töreninde, ülkenin Treyfi, Zeyzun, Deyrizor ve Mıharde bölgelerinde toplam 4 bin megavat kurulu güce sahip doğal gaz çevrim santrallerinin inşası için anlaşmaya varıldı.

Ayrıca, Vidyan el-Rabii bölgesinde 1000 megavat kurulu güce sahip bir güneş enerjisi santrali kurulması da gündemde.

BBC Türkçe ile yapılan bir söyleşide Karim Elgendy, Suriye’nin enerji üretim kapasitesinin bugün yalnızca 2 gigawatt olduğunu ve bu yatırımla kapasitenin 7 gigawatta çıkacağını vurguladı.

Londra merkezli düşünce kuruluşu Chatham House’ta Orta Doğu ve Kuzey Afrika enerji politikaları üzerine uzmanlaşmış Elgendy, bu durumun 2011 öncesi seviyelere geri dönülmesi anlamına geleceğini belirtti.

Elgendy, “Suriye, 20 saatlik elektrik kesintileriyle sürdürülemez hale gelen ekonomik kalkınmaya acil ihtiyaç duyuyor. Bu tür bir yatırım, Suriye’deki ekonomik yeniden yapılanmanın temel şartıdır” diye ekliyor.

‘Doğu Akdeniz’e Alternatif Fırsatlar Aranıyor’

Peki, Türkiye’nin Suriye’deki enerji projelerinin jeopolitik etkileri neler? Avrupa Birliği Enerji Güvenliği Çalışmaları Enstitüsü’nün raporu, Türkiye’nin 2021’den bu yana Suriye’deki İdlib merkezli yönetime destek vererek buradaki elektrik şebekesine de katkı sağladığını ifade ediyor.

Enstitü, Türkiye’nin “benzer bir enerji güvenliği formülünü ulusal düzeyde de başarıyla uygulama hedefinde olduğunu” belirtiyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Washington merkezli düşünce kuruluşu The Foundation for Defense of Democracies (FDD) Türkiye Direktörü Sinan Ciddi, Türkiye’nin yeni enerji anlaşmaları ile birlikte “Doğu Akdeniz’deki büyük anlaşmaların dışındaki alternatif fırsatları aramakta olduğunu” aktardı.

• Suriye’de yeni dönem: Doğu Akdeniz’deki dengeler nasıl değişebilir?

2020 yılında imzalanan Doğu Akdeniz gaz forumu, Mısır, İsrail, Yunanistan, Kıbrıs, İtalya ve Ürdün ile Türkiye’nin enerji alanında bölgesel rakiplerini bir araya getiren bir yapı oluşturmuştu.

Karim Elgendy, “Türkiye’nin bölgede enerji merkezi olma hedefinin Suriye’ye doğal gaz sağlama planıyla uyumlu olduğunu” iddia ediyor.

Elgendy, Chatham House için kaleme aldığı Aralık 2024 tarihli analizde, Türkiye’nin Suriye’nin batısına bir gaz boru hattı inşa ederek, Suriye, Ürdün ve Mısır’ı birleştiren mevcut Arap Gaz Boru Hattı altyapısına bağlanarak, İsrail ve Mısır gibi bölgesel gaz üreticileri için Avrupa pazarlarına daha uygulanabilir bir rota sunabileceğini düşündüğünü belirtiyor.

Bunun, Doğu Akdeniz Gaz Forumu’na ciddi bir meydan okuma olabileceği öngörülüyor.

‘Yaptırımlar, Yatırımları Engelliyor’

Son 14 yıl içinde Suriye ekonomisi, iç savaşın yanı sıra uygulanan yaptırımlar nedeniyle büyük bir çöküş yaşadı.

ABD, 2011’de iç savaşın patlak vermesiyle birlikte Beşar Esad yönetimini kaynaklarından mahrum bırakmak amacıyla yaptırımları katılaştırmıştı.

Bu durum, Suriye’yi küresel mali sistemden neredeyse tamamen dışlayan bir etkiye yol açtı.

Reuters’in aktardığına göre, Suriye’nin Gayri Safi Yurt İçi Hasılası (GSYİH) 2010 ile 2022 yılları arasında yüzde 54 azaldı.

Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 2018 yılında düşük gelirli ülkeler grubuna dahil edilen Suriye’nin yaklaşık 25 milyonluk nüfusunun yüzde 90’ı yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır.

ABD Başkanı Donald Trump, 13 Mayıs’ta Suudi Arabistan’a gerçekleştirdiği ziyarette Suriye’ye uygulanan bütün yaptırımların kaldırılacağını açıkladı.

• Trump, Suriye’ye yönelik tüm yaptırımları kaldıracağını açıkladı.

Trump, bu kararı Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın teşviki ile aldığını duyurdu.

Yaptırımlar Mayıs sonu itibarıyla kısmen kaldırılmış olsa da, ABD’nin Suriye’ye yönelik tüm yaptırımlarının tamamen kaldırılması için Kongre onayının gerekli olduğu unutulmamalıdır.

Sinan Ciddi, Washington’daki bazı Kongre üyelerinin, Suriye hükümetinin demokratik bir yönetim için iradesini göstermeden yaptırımları kaldırmamaya kararlı olabileceğini ifade ediyor.

• AB, Suriye’ye ekonomik yaptırımları kaldırma kararı alacak mı?

Bu durum, Suriye’nin yeniden yapılanma sürecinin zaman alacağına işaret ediyor.

BBC Türkçe ile görüşen Türkiye Enerji Stratejileri ve Politikaları Araştırma Merkezi’nin (TESPAM) Başkanı Oğuzhan Akyener, yaptırımların ekonomi üzerindeki etkilerini şu şekilde açıklıyor:

“Katar veya Birleşik Arap Emirlikleri bir finansal destek paketi açıkladığında, bu paketlerin Suriye’deki belirli projelere yönlendirilmesi ve dağıtılması için bankaların kullanılmasına ihtiyaç vardır.”

“Ancak şu anda Suriye Merkez Bankası dahil olmak üzere tüm bankalar yaptırım listesinde bulunuyor. Paranın bir şekilde içeri girişinde bile sorunlar yaşanıyor.”

Akyener, enerji projeleri özelinde “trafo ihracatında bile bankadan teminat gösterilmesi” gibi prosedürlerin aşılmadığını ve bu nedenle Suriye’nin ayağa kaldırılmasını sağlayacak yatırımların hayata geçirilmesinin önünde büyük engeller bulunduğunu vurguluyor.